مفهوم مرور زمان در شکایت چیست؟

گاهی ممکن است فرد پس از گذشت ماه ها یا سال ها به محکمه یا دادگاه، جهت شکایت و اقامه دعوی مراجعه نماید. اما آیا پس از گذشت این مدت می تواند نسبت به این امر اقدام نماید؟ یا به عبارت بهتر دعوی شامل قاعده مرور زمان می شود؟

از لحاظ قانونی، مرور زمان به ‌معنای سپری شدن زمانی است، که پس از آن امکان شکایت، تعقیب متهم، صدور و اجرای حکم وجود ندارد. در حقیقت گذشت زمان، که مقدار آن بسته به اهمیت هر جرم در قانون مشخص شده است، موجب ایجاد وضعیت حقوقی جدیدی می‌ گردد. بنابراین گذشت زمان می‌تواند در تعقیب مجرم و اجرای مجازات موثر باشد.

در صورتی که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد قانونی جرم غیرقابل گذشت تعقیب نشود، پس از آن دیگر امکان تعقیب وجود ندارد. به عبارت دیگر، مرور زمان در صورتی تعقیب جرایم موجب تعزیر را موقوف می‌کند که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد زیر تعقیب نشده یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای این مواعد به صدور حکم قطعی منتهی نشده باشد. این مواعد با توجه به نوع جرم متفاوت است:

۱- جرایم تعزیری درجه یک تا سه، با انقضای پانزده سال.
۲- جرایم تعزیری درجه چهار، با انقضای ده سال.
۳- جرایم تعزیری درجه پنج، با انقضای هفت سال.
۴- جرایم تعزیری درجه شش، با انقضای پنج سال.
۵- جرایم تعزیری درجه هفت و هشت، با انقضای سه سال.

اگر متضرر از جرم تعزیری قابل گذشت، در مدت زمانی که قانونگذار تعیین نموده، اقدام به طرح شکایت در مراجع صالح کیفری نکند، حق طرح شکایت او ساقط می‎ شود.

طبق ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی سال ۹۲:
«در جرائم تعزیری قابل ‎گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک‎سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت خود را مطرح نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می ‎شود. مگر این‎ که تحت سلطه متهم بوده، مانند این‎که بزه دیده در یک جریان آدم‎ ربایی در چنگ کسی گرفتار باشد، یا به دلیلی خارج از اختیار شامل محبوس‌بودن یا قوه‌قهریه، قادر به شکایت نباشد که در این ‎صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می‎شود.
هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف‎نظر وی از طرح شکایت نباشد، هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارند.»

احتساب مرور زمان شکایت بر سه محور کلی استوار است:
۱- تاریخ اطلاع بزه‌دیده از وقوع آن. مثلاً شخصی که محبوس بوده پس از رهایی از جریان خیانت در امانت نسبت به خود مطلع گردد.
۲- رفع مانع شکایت که خارج از اراده بزه‌دیده باشد. مثلا متهم از چنگ بزه دیده رها و به خارج از ایران گریخته باشد، لذا مهلت شکایت از زمان پیدا شدن مرتکب در ایران شروع خواهد شد (نه از زمان ارتکاب جرم)، زیرا اگر مرتکب در ایران یافت نشود قانونا دادگاه‌های ایران صلاحیت رسیدگی را ندارند.
۳- تاریخ فوت بزه‌دیده.