ربا چیست و مجازات طرفین معامله ربوی چیست؟

همانطور که می دانید بسیاری از قوانین ما، از فقه و شریعت نشات گرفته و بر اساس آن قانون گذاری صورت گرفته است، نزول یا همان ربا نیز ابتدا در فقه ما ممنوعیت یافته و سپس به قانون ما وارد شده است.

مطابق با ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی، کتاب تعزیرات، هر نوع توافق بین دو یا چند نفر تحت هر قراردادی از قبیل بیع، قرض، صلح و امثال آن جنسی را با شرط اضافه با همان جنس مکیل و موزون معامله نماید و یا زائد بر مبلغ پرداختی، دریافت نماید ربا محسوب و جرم شناخته می‌شود.

در این باره باید گفت که ربا یک نوع قرارداد و توافق دو طرفه بین طرفین است، که ربا دهنده مبلغ معینی را به ربا گیرنده می دهد و ربا دهنده صرف نظر از این که مبلغ پرداختی صرف چه کاری شده است، یا در صورت سرمایه گذاری با وجه پرداختی چه مقدار سود و زیان به سرمایه وارد شده است، ظرف مدت مشخص، مبلغ مشخص شده از قبل را مالک می شود.

برای مثال شخصی مبلغ صد میلیون تومان از کسی که دارای سرمایه است دریافت می کند تا با امید کسب سود و منفعت در شغل و حرفه خود، در مدت مثلا ۶ ماهه، صد و پنجاه میلیون تومان به صاحب سرمایه بپردازد.

در قانون مجازات اسلامی سخنی از انواع ربا به میان نیامده است اما با بررسی سایر متون و قوانین فقهی و حقوقی، ربا دارای انواع مختلفی است که به ربای قرضی و ربای معاملی تقسیم می شود. ربای قرضی دقیقا همان معنا و مفهوم قانون گذار در قانون مجازات اسلامی است.

اما ربای معاملی که در قانون مجازات اسمی از آن برده نشده است عبارتست از؛ یکی از طرفین معامله در موضوع معامله واحد، بیشتر از آنچه که مستحق است دریافت می نماید.

برای مثال شخصی احتیاج به دریافت صد کیلو برنج دارد. شخصی دیگر با آگاهی از این موضوع صد کیلو برنج به شخص محتاج می دهد ولی شرط می کند در موقع برگرداندن و ادای دین به جای صد کیلو برنج، صد و بیست کیلو برنج تحویل دهد که در صورت رضایت و توافق در این موضوع ربا معاملی محقق شده است.

نکته قابل تامل در این خصوص لزوم اتحاد هر دو جنس است. یعنی اگر ابتدا برنج تحویل داده شود و بعد مقرر شود به جای و به عبارتی به عوض برنج، گندم تحویل داده شود در این فرض ربا محقق نشده است.

مطابق با قانون مجازات اسلامی این عمل جرم بوده و برای طرفین معامله ربوی و همچنین درصورتی که شخصی واسطه ی انجام معامله ربوی بوده باشد مجازات تعیین کرده است که به شرح زیر است:
مطابق با ماده ۵۹۵، مرتکبین اعم از ربادهنده، رباگیرنده و واسطه بین آنها علاوه بر رد اضافه به صاحب مال به شش ماه تا سه سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق و نیز معادل مال مورد ربا به عنوان جزای نقدی محكوم می گردند.»

لازم به ذکر است که جرم ربا که از مجازات نسبتا سنگینی برخوردار است، در مواردی قابل مجازات نمی باشد، از جمله در خصوص ربای بین پدر و فرزند، زن و شوهر و مسلمان از کافر، علی رغم اینکه این عمل جرم محسوب می شود، ولی در صورتی که روابط گفته شده بین افراد اثبات شود، برای عمل ارتکابی مجازات تعیین نمی شود و شخص از مجازات معاف می شود.