آیا می دانید حقوق متهم در فرآیند رسیدگی به اتهام انتسابی به وی چیست؟
زمانیکه که فردی متهم به انجام جرمی می شود و شواهد علیه اوست، دادستان کیفرخواستی علیه وی صادر می کند، که متن آن کیفرخواست شامل عناوین اتهامی منتسب به وی است، مطالبی مبنی بر اثبات اتهام، دلایل انتساب اتهام و سایر شواهد و مدارک مربوط به آن، سپس آن کیفرخواست به دادگاه ارسال می شود تا دادگاه در خصوص اتهام انتسابی تعیین تکلیف نماید.
قاعدتاً هر شخصی با هر نوع اتهامی، دارای حق و حقوقی است، که رعایت آن جزء وظایف نهاد های قضایی می باشد.
حقوق متهم در فرآیند رسیدگی به اتهام منتسب به وی، عبارتند از:
۱- تفهیم اتهام: یکی از مهم ترین حقوق متهم، تفهیم اتهام است.
مقام قضایی موظف است پس از اینکه متهم را به دادسرا احضار کرد، به وی توضیح دهد که به چه دلیلی احضار شده و عنوان مجرمانه ای که وی به آن متهم شده است، چیست و دلایل اتهام را به وی تفهیم نماید.
۲- بازداشت خودسرانه: مقام قضایی حق ندارد هیچ کسی را بدون علت و به طور غیرقانونی بازداشت نماید، زیرا این عمل یک توقیف غیر قانونی است.
در این زمینه ماده ی ۲۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری ایران مصوب ۱۳۹۲، مقرر می دارد که:
”صدور قرار بازداشت موقت جایز نیست، مگر در مورد جرائمی که دلائل، قرائن و امارات کافی بر توجه اتهام به متهم دلالت کند …”
همچنین، ماده ی ۲۳۹ همان قانون اشعار می دارد که:
”قرار بازداشت موقت باید مستدل و موجه باشد و مستند قانونی آن و ادله آن و حق اعتراض متهم در متن قرار ذکر شود.”
همچنین به موجب اصل سی و دوم قانون اساسی، هیچکس را نمی توان دستگیر کرد مگر به حکم و ترتیبی که قانون معین می کند، در صورت بازداشت، موضوع اتهام باید با ذکر دلایل بلافاصله کتباً به متهم ابلاغ و تفهیم شود و حداکثر ظرف مدت بیست و چهار ساعت پرونده مقدماتی به مراجع صالح قضائی ارسال و مقدمات محاکمه، در اسرع وقت فراهم گردد. متخلف از این اصل طبق قانون مجازات می شود.”
۳- حق داشتن وکیل: متهم حق دارد در تمامی مراحل تعقیب و رسیدگی، که شامل تحقیقات مقدماتی می شود، وکیل داشته باشد.
طبق ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری:
«متهم می‌تواند در مرحله تحقیقات مقدماتی، یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد، این حق باید پیش از شروع تحقیق توسط بازپرس به متهم ابلاغ و تفهیم شود، چنانچه متهم احضار شود این حق در برگه احضاریه قید و به او ابلاغ می‌شود، وکیل متهم می‌تواند با کسب اطلاع از اتهام و دلایل آن، مطالبی را که برای کشف حقیقت و دفاع از متهم یا اجرای قانون لازم بداند، اظهار کند، اظهارات وکیل در صورت مجلس نوشته می‌شود.»
همچنین سلب حق داشتن وکیل و عدم تفهیم این حق موجب مجازات انتظامی برای مقام قضایی می شود.
۴- حق سکوت: همچنین قانون برای متهم حق سکوت قائل شده است.
در این باره ماده ۱۹۷ قانون آیین دادرسی کیفری اشعار دارد:
«متهم می توان سکوت اختیار کند. در این صورت مراتب امتناع وی از دادن پاسخ یا امضای اظهارات، در صورت مجلس قید می شود.»
اصولا بهتر است که متهم در حضور وکیلش صحبت کند. و اگر توانایی مالی برای وکیل گرفتن ندارد از مقامات قضایی بخواهد تا وکیلی برای او تعیین نمایند.
۵- اقرار اجباری: هرگاه شخصی به اتهام جرمی تحت تعقیب قرار می گیرید و یا بازداشت می شود، تنها در صورتی اقرار او به جرم قابل پذیرش است که با اجبار مقام قضایی اقرار نکرده باشد. این اقرار می تواند از لحاظی فیزیکی یا کلامی باشد که در هر دو صورت این نوع اقرار قابل قبول نمی باشد.
طبق ماده ۱۶۹ قانون مجازات اسلامی:
«قراری که تحت اکراه، اجبار، شکنجه ویا اذیت و آزار روحی یا جسمی اخذ شود، فاقد ارزش و اعتبار است و دادگاه مکلف است از متهم تحقیق مجدد نماید.»
نکته: پرسش های مقام قضایی نباید تلقینی همراه با اغفال، اکراه و اجبار متهم باشد و وکیل متهم در صورت مشاهده این امر می تواند به مقام قضایی تذکر دهد.
